نویسنده: مولوی حبیب الله حسام مهاجر
آیۀ منتخب:[ 45، 46، 47 سورۀ انفال]
احکام و دستوراتی که عامل جلب نصرت الهی و سبب پیروزی و فتح مسلمانان مبارز، در میدان مبارزه با دشمنان میگردد و نیز دورنمای روشن مبارزان را تضمین و بیمه می کند، خدای متعال آن عوامل و اسباب را در آیه های ذیل قاعدهوار، تعلیمانۀ و برنامه شده، منظم برای تعلیم و تربیه مجاهدین و مبارزین راه حق پیشکش مینماید.
بیگمان شرایط و زمینههای فوز و رستگاری در راه رسیدن به مقصد متعالی در رهنمایی و تعالیم ربانی نهفته است که قرآن آن را بیان میکند و عمدهترین راز و اسرار پیروزی مبارزان مسلمان را در قوت صف و تجهیزات مادی نمیداند؛ بلکه در فربه ساختن و برجسته نمودن صفات ایمانی، معنوی و تربیت نفسانی میداند که هر یک از مجاهدین مخلص طبق آن آراسته و مزین باشند و در پیروی کتاب خدا و سنت نبوی خود را با سلاح ایمان، تقوا، التجا، نیایش، مناجات و ذکر، صبر و استقامت، اتحاد و اتفاق مجهز میسازند، تا وعدۀ خدای متعال در پیروزی این جهان، فلاح و رستگاری در آخرت محقق و میسرشان گردد ” تا رستگار گردید”. { لَّعَلَّكُمۡ تُفْلِحُونَ}.
خداوند متعال در کتاب روشنگر خود برای مبارزان راه اسلام از برنامه و نظامنامۀ رمزگشایی و رهنمایی میکند که اسرار رستگاری در آن مضمر است، جماعت و سازمان باید خود را به این نظامنامه عیار بسازد تا شرائط جلب رحمت و نصرت الهی مساعد گردد و مطابق و عدۀ الهی ظفر و فتح، و رستگاری برای ایشان در دنیا و آخرت محقق میگردد و پروردگارجهانیان دستورالعمل، راهکار و برنامه را این گونه بیان میکند:
الف: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ} انفال: 45.
ترجمه: ای کسانیکه ایمان آوردهاید! هنگامی که (در میدان نبرد) با گروهی رو به رو میشوید، ثابت قدم باشید! و خدا را فراوان یاد کنید، تا رستگار شوید!
ب: {وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ۖ وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ} انفال: 46.
ترجمه: و (فرمان) خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید! و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید، و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است!
ج : {وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِم بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ} انفال: 47.
ترجمه: و مانند کسانی نباشید که از روی هوی پرستی و غرور و خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود به (سوی میدان بدر) بیرون آمدند؛ و (مردم را) از راه خدا بازمیداشتند؛ (و سرانجام شکست خوردند) و خداوند به آنچه عمل میکنند، احاطه (و آگاهی) دارد!
آیات کریمه در حقیقت نظامنامۀ جنگ آوران مسلمان را تدوین نموده است و نخست از بعد تعلیماتی صف مبارزان مسلمان را توضیح و تشریح میکنیم؛ تا اینکه با بصیرت و آگاهی کامل از هدف، مقصد، برنامۀ مبارزاتی خویش و دشمن، با سلاح عقیده، علم و درک عالی تجهیز وتعلیم یافته شوند؛
تعلیماتنامۀ آیه اول:
این آیات محکمات قرآنکریم هستند، دارای معنای واضح و روشن میباشند؛ چهار حکم و یک نتیجه را در دستور کار مبارزان مسلمان قرار می دهد. بیتردید یک جماعت و سازمان مجاهد، مبارز و داعی الی الله لابد دارای صفات برجسته معنوی باشد، تا حقیقتًا به آن توصیف مزین و آراسته باشد که مورد قبول و حمایت الهی و جامعۀ ایمانی قرار گیرد.
سازمان پرچمدار داعیۀ اسلام، فرض است با صفات معنوی و نفسانی ربانی مجهز، مسلح و تربیه یافته باشد. صفات ربانی که بر نفس انسان مبارز و مجاهد رسوخ میکند؛ ایمان راسخ و عمیق، درک دقیق و فهم صحیح از اسلام، هدف و برنامۀ مدون فکری و عملی در مبارزه استقامت پایدار در میدان کار زار با تعلق محکم با الله متعال و تشخیص و تثبیت موقعیت، توانای، پلان، برنامه و اهداف دشمن مجهز باشد.
لشکر جنگجو در میدان جنگ تغذیه روحی و تجهیز معنوی می خواهد تا سنگردار خوب و شکست ناپذیر باشد.
تعلیماتنامۀ قرآنی و رفتار پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله وسلم مفردات ذیل را معرفی می کند:
کثرت ذکر الله متعال که شامل این موارد می شود؛ نیایش، التجا، تواضع و عاجزی و مخلصانه به درگاه پروردگار جهانیان و امید قوی به نتیجه مبارزه که پیروزی در دنیا و فلاح در آخرت باشد، اعضای سازمان به آن معتقد و مجهز می باشند!
تعلیماتنامۀ؛ آیه دوم:
این آیات از محکمات قرآنکریم است و معنی و مقصد آن واضح و آشکار است؛ سه حکم ایجابی آیه کریمه: اطاعت از خدای متعال، اطاعت ازپیامبرخداﷺ، صبر و استقامت در راه خدا که در هر سه حکم، رمز پیروزی نهفته است و مهمترین آن حفظ اتحاد صف میباشد که به اطاعت خدا و پیامبر و صبوری اعضای سازمان بستگی دارد، یعنی؛ حفظ اتحاد صف مبارزان در پیروی قرآن و سنت توسط صابران میسر است و حکم سلبی آیه؛ اجتناب از نزاع و نفاق در داخل جامعه و صف مبارزان است که موجب هلاکت ونابودی سازمان میگردد!
نظامنامه و تعلیماتنامۀ آیه کریمه مشخص می نماییم:
نتیجه کشمکش:الف: باز دارندگی و قدرت دفاع و ثبات را از دست می دهید در نظر دشمن بیاهمیت و بیارزش میشوید و دشمنان با جسارت به شما حملهور می شوند: «وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا» و نزاع (و کشمکش) نکنید، تا سست نشوید.
ب: داشتن قدرت و شوکت به مصالح جامعه و سازمان اسلامی است و زمانی که شوکت و قدرت را از دست داد دشمن از این فرصت بهخاطر نابودیتان تلاش و کوشش میکند: «وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ» و قدرت (و شوکت) شما از میان نرود!
تعلیماتنامه؛ آیۀ سوم:
اول: محرمات عملی و اخلاقی
آسیب شناسی نظام تعلیمی و تربیتی اسلام، دارای اهمیت خاص و خیلی ضروری است، دو بیماری نفسانی ( کبر و ریا) بهحیث بیماری نفسانی عملا در انسداد راه خدا از مومنان که از عقیده کفری، شرکی و نفاق منشاء گرفته است به عنوان خصوصیات برجستۀ دشمنان خدا و امت، در برابر مبارزان مومن، شناسایی و تثبیت شده است و لزوما مبارز درک نماید، به زوال و شکست آن توجه کند؛ می فرماید: {وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِم بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ}[٨:٤٧]
ترجمه: و مانند کسانی نباشید که از روی هوی پرستی و غرور و خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود به (سوی میدان بدر) بیرون آمدند؛ و (مردم را) از راه خدا بازمیداشتند؛ (و سرانجام شکست خوردند) و خداوند به آنچه عمل میکنند، احاطه (و آگاهی) دارد!
6776 – «إن الله جميل يحب الجمال الْكِبْرُ بَطَرُ الحق وَغَمْطُ الناس» (مسلم ، والترمذى عن ابن مسعود) « پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود: خداوند متعال به یقین که زیبا است و زیبایی را دوست دارد».
هر چه کبر «بطر الحق» یعنی: در تداوم ثروت و یا سایۀ ثروت و قدرت، دست به سرکشی و طغیان و غرور میزند، حقوق پروردگار و حقوق مردم را پامال و نادیده میگیرد متکبر است.
«وَغَمْطُ الناس» یعنی: مردم را تحقیر مینمایند و بازیچه قرار میدهند از حقوق شان محروم می سازند و مانع دست یافتن به حقوق مردم می شوند، نزد متکبران مردم و حقوق شان به برگ کاه، ارزش ندارد و علاوه تلف آن، لذت می برند و معیشت فاخرانه مینمایند.
نظامنامه تربیتی آیۀ کریمه:
جامعۀ اسلامی لابد باپرورش قرآنی و مدرسۀ نبوی آراسته میشود که جامعه اسلامی نامیده میشود و از خاک به افلاک عزت و معنویت، نام و نشان، فر و شکوه میرسد، مقوله طلائی امام مالک رحمه الله مدعای ما را قوت و استحکام میبخشد، فرمود: (لا يَصلُح آخر هذه الأمة إلا بما صلُح به أولها) ” هرگز آخر این امت اصلاح نمیشود مگر به چیزی که اول این امت به آن اصلاح شد”. [موسوعة الدین النصیحة ج1 ص 17]
به اثر اطاعت از قرآنکریم و تبعیت از پیغمبر اکرم ﷺ این سعادت نصیب جامعۀ آن روز شده بود و بدون شک این برنامه و روش نجات بخش ظفر یاب شدنی است و پیروان خود را مثل مسلمانان صدر اول به منزل مقصود میرساند.
– اگر با دقت خاص یک نگاه قلبی به صدا خداوند متعال داشته باشیم، در این صدا نوازش، تقدیر، تمجید و ستایش مومنان از طرف باری تعالی است و بالتبع رسالت ایمانی و مقتضیات ایمان از سرتعظیم و بندگی به صدای پروردگار، در ایجابت، طاعت، استقبال و تمجید است و مسلمان از دل و جان زمزمۀ لبیک یارب را سر می دهد و نداء الرحمن را به جمله های؛ سمعنا و اطعنا، صدقنا و سلمنا ایجابت می نماید، آی پروردگارا صدایت را که شایستۀ جلال و عظمت تان است؛ باگوش قلب شنیدیم، ایجابت کردیم، تسلیم شدیم واطاعت نمودیم . این تربیه ربانی، قرآنی و مکتب نبوی است.
راهکار های مدیریتی و سازمان دهی جامعۀ رستگار
خداوند دریک ندای همنوای با مومنان که از عقیده خاص ایمانی و توحیدی برخواسته و از فراز عرش پروردگار صدا ستایش و نوازشی مومنان سر داده شد – برای پیروزی و سعادت جامعۀ اسلامی، نظام نامه و برنامه میدهد، با این برنامه رابطۀ مومنان مبارز با پروردگار استوار میماند و بصیرت دشمن شناسی و آسیب شناسی بهتر و کامیاب میداشته باشند.
احکام فکری و عملی که آموزنده و سازنده است برای انسان مبارز و داعی الزامی است که در دستور کار قرار میدهد؛ هنگام مقابله و مبارزه و در میدانهای کارزار مرتب به آن عمل مینماید، با این ویژگیها دژ تسخیر ناپذیر در مقابل دشمن می گردد، البته بیشترین این صفات معنوی و قلبی میباشد که به ریاضت و ممارست دوامدار به دست میآید و انسان را در رسیدن به مقصد بدون شک کمک میکند. اگر این موارد را دسته بندی نماییم بهتر خواهد شد؛
جماعت ایمانی:
تشکیل جماعت ایمانی؛ از ندای توصیفی الله جل جلاله است که به بخشی از اعضای جامعه بشری میآموزد و یکی از اسرار مهم میان آفریدگار و بندگان مومن را رمزگشایی میکند و همچنان مشخص میسازد، اهل ایمان توحیدی؛ یگانه صنفی از میان تمام اصناف بشر است که اهل الله و دوستان مورد قبول و حمایت پروردگار متعال اند، درک می کنیم بسیار با مهربانی و لطف رحمانی میفرماید: (یَأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوۤا۟) “ای کسانیکه ( به الله متعال و پیامبرش ) ایمان آورده اید”، در این ندای رحمانی دو رابطه وجود دارد؛ یکی رابطۀ ایمان به الله متعال و دوم رابطۀ ایمان و تصدیق رسالت محمدﷺ و از این دو رابطه صدای همنوا و نوازندۀ رب العلمین برای مومنان مخابره و خطاب میشود که در واقع اعلان همسویی وهماهنگی معبود را با عابد نشان میدهد و این توصیف بهخاطر استقرار توحید در برابرکفار است، در میدان کارزار این برنامه پشتوانه و از اسباب پیروزی و فوز کامل می گردد و جامعۀ ایمانی همان جامعۀ اسلامی است که به محور ایمان، توحید، پیروی پروردگار و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شکل یافته است و محکم، استوار و خلل ناپذیر در اتکای جماعت ایمانی و متحد قرار دارد.
دشمن شناسی:
برنامۀ دشمن شناسی؛ مبارزان راه خدا عزوجل مکلف اند و ماموریت دارند به صورت دقیق دشمنان خود را بشناسند و از اهداف و برنامههای دشمن آگاهی کامل داشته باشند و میفرماید؛ هنگامی که با برخی از دشمنان روبرو شدید (إِذَا لَقِیتُمۡ فِئَةࣰ ) برنامه این اولی است که دشمن را بشناسید و تشخیص دهید که گروه مقابل عبارت از گروه جنگی کفار به ضد اسلام و مسلمانان است،کیستند، چه برنامه، هدف و امکانات دارند، البته این برنامه در جایگاه خود، فرض و ضروری میباشد، معلوم میشود هیچ جنگ مقدس و مشروع نیست جز با کفار حربی و یا ظالمان و متجاوزان که جهاد و دفاع مقدس در برابرشان فرض میگردد.
خودشناسی:
برنامۀ خود شناسی؛ در این آیۀ کریمه به وضاحت تبلور یافته است، و آن برنامۀ ثابت قدمی در میدان پیکار با دشمن است، میفرماید؛ “باثبات و استقامت باشید” ( فَٱثۡبُتُوا۟ ) ثبات و استقامت در دعوت و جهاد بدون جبن، ترس، عدم فرار و عقب نشینی از میدان به فعالیت ادامه میدهند. همچنان صبر، ثبات و استقامت در راه مبارزه و جهاد فی سبیل الله از اسباب نصر و فتح است و این صفات از امور معنوی، قلبی و تربیت نفسانی انسان مومن میباشد که قبلاً مجاهدین به آن مزین و مسلح میگردد .
خدا محوری:
داشتن برنامۀ خدا محور؛ بدون حمایت و نصرت خدای متعال پیروزی برای مسلمانان همیشه دشوار وحتی ناممکن است و یگانه راه ظفر یافتن به دشمنان قدرت مند، برنامه خدا محوری میباشد که خدای متعال در میدان کار زار با دشمن، برنامه میدهد؛ ” خداوند جل جلاله را به کثرت بدون وقفه یاد کنید” ( وَٱذۡكُرُوا۟ ٱللَّهَ كَثِیرࣰا ) از لحاظ روحی و روانی نیاز اولی وبنیادین مجاهدین در میدان جهاد و مبارزه تدارک پناهگاه استوار و محکم و قدرت مند معنوی و ایمانی است و در عالم هستی برای انسان یگانه قدرت بیهمتا پروردگار جهانیان است و برنامۀ ربانی در این کار ؛ ذکر ، دعاء والتجا به الله متعال معرفی شده است و به کار گیری و عملی سازی برنامۀ خدا محورانه، ضروری و فرض جهادی است، و جهاد مشغول کنندهترین مصروفیت است، اما ذکر الله متعال نه تنها رخصت نشده، بلکه حکم کثرت و دوام بدون وقفه به آن داده شده است، و ذکر الله جل جلاله در هر زمان خصوصاً هنگام مقابله با دشمن از اسباب فوز و پیروزی است و مسلمًا ذکر خدا از امور زبانی، قلبی و تربیتی است که هر داعی، مصلح و مجاهد به آن التزام واستمرا داشته باشند و در انجام به موقع آن مثل نماز غفلت ننمایند که حمایت خداوند را از دست می دهند به شکست جبران ناپذیر مواجه می شوند!
وحدتگرایی:
قرآن کریم دست انسان را می گیرد و پا به پای انسان رهنمایی و دستگیری میکند و اینجا می بینم؛ برنامه و راهکار حفظ اتحاد، ضد نزاع و نفاق، برنامۀ صبر و کنترل نفس و راهکاری که موجب حمایت همه جانبۀ الله متعال برای مبارزان می شود اراء می کند!
خدای متعال از طبیعت و سرشت درونی و غرائز انسانی بندگان خود آگاهی کامل دارد و برای حفظ فر و شکوه صف مبارزان نیاز به انسجام و حفظ اتحاد و همبستگی در برابر دشمن دارند و راهکار حفظ اتحاد صف را به معرفی گیرد؛
الف: ” و از الله جل جلاله، فرمان برید و اطاعت کنید” {وَأَطِيعُوا اللَّهَ ) مسلما در پیروی کتاب الله متعال و رعایت این برنامه، صف متحد را برای مسلمانان تضمین و بیمه میسازد و اسباب اختلاف از بین میرود! ب: ” و از پیامبر خدا اطاعت و پیروی کنید” ( وَرَسُولَهُ ) در پیروی سنت نبوی اتحاد حفظ میشود و اسباب نفاق و نزاع از میان میرود!
ج: ” و نزاع نکنید (وَلَا تَنَازَعُوا) مسلما کسانی از قرآن کریم و سنت نبوی پیروی نکنند به فتنۀ نزاع و کشمکش وارد می شوند که سبب سست و بی حال شدن صف مسلمانان می گردد؛ نزاع و کشمکش نکنید که سبب فروپاشی و شکستتان می شود؛ (و فَتَفْشَلُوا ) ونزاع نکنید که قدرت شما از میان نرود؛ (وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ) البته این دشوار گذارها بدون صبر و استقامت و پایداری ممکن نمیباشد، خداوند می فرماید: ” و صبر و استقامت کنید (وَاصْبِرُوا )
نتیجه گیری :
تمام احکام و دستورات قرآنی و نبوی که برای انسان مکلف برنامهوار داده میشود، موعود به نتیجۀ دنیوی و اخروی هستند و در آیۀ کریمه فوق نتیجۀ موعود به برنامه را اعلان میکند، ” تا رستگار شوید!” ( لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ ) خداوند جل جلاله، نتیجه خطاب و احکام پنجگانۀ مرتبط به موضوع فوق را بعد از عملی نمودن، بیان میفرماید: بیگمان شما به فلاح دنیوی ( عزت، فتح و نصرت ) و رستگاری اخروی ( جنت با نعمت هایش و رضای الهی ) رسیدنی هستید در صورتیکه موافق برنامه عمل کنید!
در نتیجه رعایت حکم و راهکار عملی پروردگار، ( اطاعت خدا وپیروی پیامبر مکرم، صبر و استقامت، اجتناب از نزاع و نفاق ) ، خوشبختان و زهی سعادت که مسلمانان از عنایت رحمت خاص الهی که نصرت و حمایت آن ذات باشد، برخورد میشوند ؛ (إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ)
قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت و برنامه زندگانی، از دست مبارزان مسلمان میگیرد و به میدان پیکار نرم افزاری و سخت افزاری همراهیی میکند و میخواهد لزوما این برنامه را عملی سازید:
یکم: اجتماع و صف ایمانیی خدا پسند تشکیل دهید؛ ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا )
دوم: دشمن شناس باشید، مبارزه در تاریکی، جهالت، بیبصیرتی، بی علمی و بی صبری نکنید؛ ( إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً )
سوم: در میدان پیکار و مبارزه و سنگرحق با انگیزه، ثابت قدم و استوار باشید: ( فَاثْبُتُوا )
چهارم: در میدان مبارزه رابطۀ تعبدی را با ذکر و نیاش پروردگار مستمر حفظ نمایید؛ ( وَاذْكُرُوا اللهَ كَثِيرًا )
پنجم: امید تان را از وعدۀ موعود الهی را در میدان کار زار قطع نکنید، محقق میشود؛ ( لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ)
ششم: در میدان مبارزه وکارزار از قرآن کریم هدایت بگیر و پیروی کنید؛ ( وَأَطِيعُوا اللَّهَ)
هفتم: سنت نبوی را در میدان مبارزه الگو قرار داده و از آن پیروی کنید؛ ( وَرَسُولَهُ )
هشتم: در حین مبارزه و کار زار دعوتی و جهادی نزاع نکنید؛ ( وَلَا تَنَازَعُوا )
نهم: بیدار باشید که نزاع نفسانی شما را سست میسازد و شکست میخورد؛ ( فَتَفْشَلُوا)
دهم: حساس و فعال معنی دار باشید که نزاع فر و شکوه و قوت شما را می برد؛ (وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ )
یازدهم: برای حفاظت از شر نفس، بهترین راهکار صبر و استقامت پایدار است؛ ( وَاصْبِرُوا )
دوازدهم: آگاه باشیم که رحمت خاص و نصرت خدا در عمل کردن به برنامۀ الهی است؛ (إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}
دوازدهم: برای استکبار و کشورگشایی از سرزمینتان خارج نشوید؛ (وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِم بَطَرًا )
سیزدهم: برای خود نمایی و ریاکاری از وطن خود بیرون نشوید که به نفع شیطان و زیان دنیا و آخرتتان تمام می شود؛ (وَرِئَاءَ النَّاسِ)
چهاردهم: هیچگاه برای مزاحمت، انسداد و ایجاد مانع برای مسلمانان در راه اسلام تلاش نکنید؛ ( وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ)
پانزدهم: همیشه مراقب هشدار پرودگار خویش باشید که تمام رفتار، کردار و نیات باطنی شما را زیر نظارت و مراقبت دارد و از گرفت و مواخذۀ آن نجات یافتنی نیستید؛ ( وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ) و این قسمت آیه کریمه برنامهها و احکام فکری، عملی ، اخلاقی و سیاسی را تضمین میکند که اجرائی شود و به غفلت گرفته نشود!
ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم
پارهی از برداشتم از قرآنکریم