مولوی حبیب الله حسام مهاجر
انسان هرعمل صالح وشایسته ویا گناهی را انجام می‌دهد ومطمیناً در گرو پیامد نیک و جرم آن گرفتار می ماند. خداوند متعال این اصل شرعی را در حق انسان‌ها چنین بیان نموده است: « كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ » المدثر (38) “هرکس در گرو اعمال خویش است”.
یکی از قواعد ثابت در دنیا و آخرت همین است: جزا از جنس عمل است. به قول مولانا بلخ “رح”
از مکافاتِ عمل غافل مشو
گندم از گندم بروید جو زجو
نفع هدایت و ضررگمراهی به خود انسان است:
پذیرش حق یک رسالت ونعمت بزرگ الهی است، کسی اورا به دست‌آورد، به هدایت رسد نفع آن به نفس خود انسان تمام می شود و هرکس گمراه شود راه هدایت را انتخاب نکند ضرر وزیان آن به نفس خود انسان می رسد. چنان‌چه که آیت مبارک قرآن‌کریم می‌فرماید:
«قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ ۖ فَمَنِ اهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ ۖ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا ۖ وَمَا أَنَا عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ» يونس (108)
ترجمه: بگو:«ای مردم! بی‌تردید حق از طرف پروردگارتان برای شما آمد ، پس هر کس هدایت شد، برای خود هدایت شده، و هر کس گمراه شد، پس به زیان خود گمراه شده‌است و من نگه‌بان بر شما نیستم ».
نفع قبول حق و ضرر، رد حق بر نفس انسان است:
خداوند می‌فرماید: ای پیامبر قرآن را به‌خاطر هدایت و رهنمایی مردم به‌حق برای تو نازل نمودم، هر کس هدایت گر‌‌فت سودش به نفس همان انسان است و رد کرد و هدایت نیافت به ضرر نفس خود او تمام می‌شود:
« إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ ۖ فَمَنِ اهْتَدَىٰ فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا ۖ وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ » الزمر (41)
“بی گمان ما (این) کتاب (آسمانی) را برای مردم به حق بر تو نازل کردیم، پس هرکس‍ی‌که هدایت شود به سود خود اوست و هرکس که گمراه شود، تنها به زیان خودش خواهد بود و تو برآن‌ها نگه‌بان نیستی (که آن‌ها را به هدایت اجبار کنی)”.
ایجابت و انکار حق:
کسی دعوت حق و هدایت را ایجابت می‌نماید، نفع و خیر آن در دنیا و آخرت به نفس خودش میرسد، هرکس حق را انکار می‌کند ضرر و زیان آن در دنیا و آخرت به نفس انکار کننده آن میرسد، خداوند فرمود:
«وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ ۖ فَمَنِ اهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ ۖ وَمَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِينَ »
النمل (92)
“و این‌که قرآن را تلاوت کنم، پس هرکس هدایت شود به نفع خود هدایت شده است و هرکس که گمراه گردد؛ بگو :« من فقط ازهشدار دهنده‌گان هستم»”.
انسان در گروه نیک و بد خود است:
همه انسان‌ها در تلاش برای رسیدن به سعادت و رستگاری اند و کمال فوز و نجات انسان مبتنی به عقیده، عمل و تلاش خود انسان است در پیروزی از خود مشکور باشد و در حال شکست هیچ کس را نباید ملامت کرد، جز نفس خود را، این مطلب ارزشمند را ذات العلام‌الغیوب که صاحب و مالک انسان است به‌حیث مدبر، متصرف و فرمانروای انسان بیان می کند:
ثواب و ثمر کار نیکو به خود انسان:
خداوند مشخص می‌سازد، این انسان مکلف است که در انجام عمل شایسته سرنوشت پسندیده وسعادت مند را می‌سازد، فرمود: « مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ » ” هرکس کار شایسته ای انجام دهد پس به سود خود اوست”.
زیان و ضرر کار بد به خود انسان:
خدواند عاقبت بد و زشت را در زندگانی حاصل و ثمر عمل خود انسان می خواند: ( وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا ) “وکسی که مرتکب کار بدی شود, پس به زیان خود اوست”.
ثمر عبادت و بندگی و اعمال شایسته:
هرکس در دنیا به طاعت الله جل جلاله، خود را آماده ساخت وبه اوامر آن عمل و از منهیات آن اجتناب نمود در واقع همه امور را برای نفس خودانجام داده، ثواب، نفع وخیر آن را خود انسان می‌برد نه دیگر کس، فرمود:
« مَّنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ» “هر کس که کار شایسته‌ی انجام دهد، پس به سود خود اوست.”
خیر ونفع دنیوی واخروی از آن انسان عامل به اعمال شایسته است تا این‌که وارد جنت می‌شود و از عذاب جهنم نجات می یابد!.
ضرر و زیان بدکاری :
هرکس عمل خلاف طاعت خداوند را انجام دهد ودر برابر اوامر خداوند سرکشی و از منهیات ومحرمات اجتناب نمی‌کند ضرر و زیان را در واقع به نفس خود می‌کند :« وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا » ” وهر کس بدی کند، پس به زیان اوست.”
جزای اعمال:
از جانب آفریدگارت هیچ ظلم وستمی به مخلوق وخصوصاً به بندگانش صادر نمی‌شود همه رنج و عذاب جزای عمل انسان است: « وَمَا رَبُّكَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِيدِ » فصّلت(46) “و پروردگار تو هرگز به بندگان ستم نمی‌کند.”
نفع شکر گزاری به خود انسان:
انسان شکور از سپاس مندیش خودش سود می‌برد، اگر شکر گزاری امر معروف و پسندیده است ثمر آن را خود انسان به دست می‌آرد: « وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ»” پس هرکه شکر کند، تنها به نفع خود شکر می کند”.
ضرر ناسپاسی به خود انسان :
هرکس ناسپاسی نماید زیان آن را خود انسان می‌بیند وخداوند به شکر گزاری کسی نیاز مند نیست او بی‌نیاز وصاحب کرم است: «وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ » النمل (40)
“و هر که ناسپاسی کند پس (به زیان خود نموده است ) بی‌گمان پروردگار من بی‌نیاز کریم است”.
نفع تزکیه نفس و پرهیزکاری:
انتخاب تقوا و پرهیزکاری در زندگانی برای خود انسان مفید وسود مند است، ثمرات تقوا در دنیا وآخرت به متقی رسیدنی است وبازگشت انسان‌ها به‌سوی خدا است:
« وَمَن تَزَكَّىٰ فَإِنَّمَا يَتَزَكَّىٰ لِنَفْسِهِ ۚ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ » فاطر: 18.
“و هر کس پاک گردد (و تقوا پیشه کند) پس (بداند که) تنها به سود خویش پاک شده است، و باز گشت (همه) به سوی خداست”.
ثمر و ثواب مبارزه و جهاد به نفس انسان است:
انسان مجاهد و مبارز تمام رنج جنگ وجهاد را می‌کشد نفع وثواب و ثمرات شیرین آن به نفس خودش میرسد وهرچه خداوند از تمام جهانیان بی‌نیازاست :
« وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ» العنكبوت (6)
“کسی که (در راه خدا) جهاد کند، تنها برای (نفع) خودش جهاد می کند، بی‌گمان خداوند از (همه‍‌ی) جهانیان بی نیاز است”.
خیر سخاوت و شر بخالت به خود انسان است:
در عبادت مالی که در راه خداوند متعال خرچ می‌کند، نفع آن در دنیا وآخرت به خود انسان مصرف کننده می رسد، ضرر بخل هم‌چنان به خودش میرسد، خداوند بی‌نیاز است، فرمود:
« هَا أَنتُمْ هَٰؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنكُم مَّن يَبْخَلُ ۖ وَمَن يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ ۚ وَاللَّهُ الْغَنِيُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَاءُ ۚ وَإِن تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُوا أَمْثَالَكُم » محمد : (38)
“آگاه باشید، شما همان‌کسانی هستید که برای انفاق در راه خدا فرا خوانده می شوید، پس بعضی از شما بخل می ورزند، وهرکس بخل ورزد، جز این نیست که بر خویشتن بخل ورزیده است وخداوند بی‌نیازاست وشما همه فقیر نیازمندید واگر روی بگردانیدخداوند ج گروهی دیگر را به‌جای شما می‌آورد آن‌گاه آن‌ها مانند شما نخواهند بود.”
و فا به پیمان با خدا و پیامبرش، خیر آن به خود انسان:
کسی باخداوند وپیامبر در راه الله واسلام پیمان می بندد وبه آن وفا می‌کند در واقع همه ثمرات آن به خودش میرسد، فرمود:
« إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ ۚ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَىٰ نَفْسِهِ ۖ وَمَنْ أَوْفَىٰ بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا » الفتح (10)
“بی گمان کسانی‌که با تو بیعت می‌کنند، جز این نیست که با خدا بیعت می کنند، دست خدا بالای دست آن‌هاست پس هرکس که پیمان شکنی کند تنها به زیان خودش پیمان شکسته است وهرکس به آن‌چه که بر آن با خدا عهد بسته وفا کند، به‌زودی پاداش عظیمی به او خواهد داد”.
زیان و ضررگناه، بر خود گناه کار است:
گناه‌کار ضرر وزیان گناهش را خود می‌بیند ودرد آن را می چشد، الله متعال فرمود:
« وَمَن يَكْسِبْ إِثْمًا فَإِنَّمَا يَكْسِبُهُ عَلَىٰ نَفْسِهِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا» النساء (111)
و هرکس گناهی مرتکب شود، پس تنها به زیان خود مرتکب شده است و خداوند دانای حکیم است”.
ضرر تهمت و معصیت بر خود انسان است:
هرکس مرتکب گناهی وتهمتی شود درواقع به خود ظلم بزرگی انجام داده‌است، خداوند فرمود:
« وَمَن يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِينًا » النساء (112)
“وهرکس خطا یا گناهی مرتکب شود، سپس بی‌گناهی را به آن متهم کند، قطعاً بار بهتان و گناه آشکاری را بردوش گرفته‌است.”
انسان در قیامت در گروه اعمال خود است:
هر انسان در روز قیامت و روز حساب در گرو اعمال نامه خود است و دفتر اعمالش سرنوشت را تعین می کند، نه کاستی می‌آید و نه ظلم در حقش صورت می‌گیرد، خداوند متعال می فرماید: «كُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ ۖ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنشُورًا » اسراء: آیه 13.
“و هر انسانی، اعمالش را بر گردنش آویخته‌ایم؛ روز قیامت، کتابی برای او بیرون می‌آوریم که آن را در برابر خود، گشوده می‌بیند! (این همان نامه اعمال اوست!)”.
نتیجه:
انسان را خداوند متعال دارای استعداد عقلانی، ادراکی، فهم، هوش، شعور و قوه حواس پنج‌گانه؛ بینایی، شنیداری، چشایی، بویایی و لمسی آفریده و از جانب دیگر اختیار و انتخاب را برایش داد و راه سعادت و هدایت را با راه گمراهی و هلاکت تفکیک نمود و منافع مصالح هردو را در برنامه آسمانی نازل کرده و پیامبران الهی را برای تبین و تفسیر آن فرستاد و این انسان عاقل و صاحب اختیار است که مسیر هدایت و نور را انتخاب می‌کند و یا مسیر گمراهی و هلاکت را بنا براین اصل انسان در گروه عمل کرد خود است و لازم است همۀ انسان‌ها در جستجوی سعادت و رستگاری خود و خانواده خود و جامعۀ بشری باشند و از مصدر نور قرآن و سنت نبوی برنامه و درس بگیریم و الگوی حقیقی ما همه پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه وسلم است که پیشوای قرار دهیم و از طریق خط مشی آن طی طریق نماییم!
پیامبر ( صلی الله علیه و آله وسلم ) فرمود: “از خداوند استعانت بجو اظهار عجز و ناتوانی نکن “.« فاستعن بالله ولا تعجز ».
ربنا تقبل منا انک انت السمیع العلیم
